Biyolojik Yaş Ölçümü
Yaş aldıkça bazı hastalıkların daha sık görüldüğünü bilirsiniz.
Alzheimer hastalığı, Parkinson hastalığı, kalp damar hastalıkları, Diyabet gibi kronik hastalıklar yaşlanma ile ilişkili hastalıklar arasında sayılabilir.
Fakat, takvim yaşı 50 olan bir kişinin daha yaşlı göründüğü ve birçok kronik hastalığı olduğu veya takvim yaşı 70 olan bir kişinin çok daha genç göründüğü ve hiçbir kronik hastalığı olmadığını gördüğümüz oluyor.
Acaba sağlıkla ilgili bir değerlendirmede takvim yaşını kullanmak ne kadar doğru olur?
Organik besleniyorsunuz, düzenli egzersiz yapıyorsunuz, uykuya yeterli süre ayırıyor ve düzenli meditasyon yapıyorsunuz ama tüm bunlara rağmen yine de yaşlanıyorsunuz. Peki, biyolojik olarak takvim yaşından daha hızlı yaşlanıyor olabilir misiniz?
Yaşlanmanın yavaşlatılabilir ve hatta tersine çevrilebilir bir süreç olduğunu söylerken ideal bir yöntemle biyolojik yaşı ölçmemiz gerekir.
Biyolojik yaşı hesaplamak için çeşitli testlerimiz var.
Yaşlanma mekanizmalarını esas alan testler
- Hücresel yaşlanma
- Telomer uzunluğu
- Mitokondri ve lizozom fonksiyonları
Omniks testler
- DNA metilasyon saati (Epigenetik saat)
- Multi-omniks saatler
- Metabolomiks
- Proteomiks
- Transkriptomiks
- Metagenomiks
Klinik ve fonksiyonel testler
- Hematolojik belirteçler
- Enflamasyon
- İnsülin direnci
- Kolesterol paneli
- Böbrek ve karaciğer fonksiyonları
- Hormonlar
- Aerobik fitlik düzeyi
- Kuvvet
- Yüz görünümü
- Bilişsel fonksiyonlar
- Antropolojik belirteçler
Bunlardan birkaç tanesinden bahsetmek istiyorum.
Epigenetik Saatler
Epiegenetik saatler, DNA’daki metilasyon değişikliği (sitozinin epigenetik modifikasyonu) kalıplarını analiz ederek belirlediği epigenetik yaş ile biyolojik yaşı belirlememizi sağlar. Bu yöntem tüm dokularda uygulanabilir ve her organ için ayrı biyolojik yaş hesaplanabilir. Güncel testlerde genel biyolojik yaş için kan örneği kullanılıyor.
Epigenetik saati bularak Nobel Ödülü alan Steve Horvath’ın saati en çok bilinen olsa da 1 jenerasyon olan bu test biyolojik yaş hesaplamada çok kullanışlı değil.
Biyolojik yaş hesaplaması için daha çok CpGs bölgesine bakan, yayınlanmış algoritmaları olan, yaşlanma ile ilişkili hastalıkların riski ve yaşam süresi ile korelasyonu olan, tedavilere yanıtların değerlendirilmesine imkan sağlayan, 2. ve 3. jenerasyon epigenetik saatleri kullanmak gerekir.
DNA metilasyonu, organizmanın hayat döngüsünde önemli yere sahiptir. Yani metilasyon olmazsa hayat olmaz. DNA metilasyonu, gen ekspresyonunun düzenlenmesini sağlayan bir kimyasal reaksiyondur. Bu süreç, hücrelerin gelişimi ve uzun dönemli gen susturulmasında görev alır.
Telomer Uzunluğu
Telomerler, kromozomların uç kısımlarında bulunan ve her hücre bölünmesinde kısalan DNA segmentleridir. Doğumda yaklaşık 10.000 bazçifti uzunluğundaki telomerler çevresel etkilere bağlı olarak yılda 50-200 baz çifti kısalırlar. Telomer uzunluğu yaklaşık 3.000 baz çiftine ulaştığında ise hücrenin apopitoza gitmesi beklenir (bu süreç bazen zombi hücre veya kanser hücresine dönüşüm ile sonuçlababilir). Yani telomer uzunluğu hücrelerin yaşam süresini belirler.
Biyolojik yaşın hesaplanmasında telomer uzunluğunun ideal bir test olmadığını söyleyebiliriz. Çünkü hastalıkların oluşması için kritik telomer uzunluğu bilinmiyor, hastalıkların gelişimi açısından öngörücü özelliği yok, yaş ile korelasyonu zayıf, farklı yöntemlerle (qPCR, FISH) farklı sonuçlar bulunabiliyor, güvenilirlik ve test tekrarlandığında aynı değeri bulma oranı düşük.
Yapay zeka ile biyolojik yaş hesaplaması
Genom, transkripsiyon, proteom, methylom, radyolojik görüntüler, fotoğraf/video, EEG/ECG, aktivite, kan testleri ve davranışlardan elde edilen verilerin yapay zeka destekli işlenmesi ile biyolojik yaşı öngörmeye yardımcı olan biyokimyasal belirteçler ortaya kondu. Yapay zeka ile oluşturulan modellerde belirlenen bu biyokimyasal belirteçler ile biyolojik yaş hesaplanabiliyor ancak şimdilik bunu fikir veren bir yöntem gibi düşünmek daha doğru olur.
Biyolojik yaşın takibinde epigenetik saatler şimdilik altın standart gibi görünüyor ancak doğru testin seçilmesi önemli.
Kronik hastalıklardan uzak, enerjik, üretken ve uzun yaşamak isteyenler için biyolojik yaşın belirlenmesinin çok önemli.
Biyolojik yaş ölçümü ile nerede olduğunuzu ölçebilir, geroprotektörlere yanıtı değerlendirebilir ve yaşlanmayı tersine çeviren ideal tedavileri planlayabiliriz.
Sağlıklı ve mutlu günler dilerim.
Dr. Halil Ertürk
